Het kenmerk van een beschaafd mens, is het vermogen om te kijken naar een tabel met cijfers en te huilen.
Bertrand Russell (1872 – 1970)
Ieder jaar publiceert Oxfam Novib cijfers over de verdeling van arm en rijk op deze planeet. Kort samengevat: de rijkste 1% van de wereld heeft meer vermogen dan 95% van de wereldbevolking bij elkaar. Deze stuitende scheefgroei neemt nog altijd toe. Niet alleen mondiaal, maar ook in Nederland. Een scheefgroei waaraan de huidige regering niets doet. Bovendien maakt de Voorjaarsnota 2025 duidelijk waar de prioriteiten van PVV en consorten liggen. In ieder geval niet bij de bestrijding van armoede en schulden.
Een paar weken geleden zag ik een fragment uit The Daily Show met Jon Stewart, waarin socioloog Matthew Desmond iets uitlegt over miljardairs en de belasting die ze betalen. Hij zegt vrij vertaald: wanneer miljardairs jaarlijks aan hun belastingverplichting voldoen – dus zonder maximaliseren van belastingontwijking via allerlei fiscale constructies in belastingparadijzen – dan kan armoede in de Verenigde Staten zo goed als verholpen worden.
Matthew Desmond heeft het dus niet over het verhogen van belastingen voor de superrijken, maar over gewoon betalen wat ze volgens het bestaande fiscale stelsel verschuldigd zijn. Hij spreekt over de rijkste 1% van inwoners in de Verenigde Staten. Vrijwel alle mensen die onder de armoedegrens leven in de Verenigde Staten, kunnen door het incasseren van de reguliere belastingen voor extreem rijken, boven de armoedegrens uitgetild worden.
Ik ben heel benieuwd wat een vertaling van deze rekensom naar de Nederlandse situatie oplevert.
Enkele weken daarvoor was ik bij de voorlichtingsavond van het Verkeerscirculatieplan VCP van de gemeente Eindhoven, dat deel uitmaakt van het Masterplan Mobiliteit 2050. Tijdens de presentatie in het Muziekgebouw Eindhoven werden uitwerkingen van dat plan gepresenteerd. De wethouder en twee projectleiders lichtten de uitwerkingen gedurende anderhalf uur toe, aan de hand van een uitgebreide PowerPoint. Natuurlijk kwamen Brainport Eindhoven en de groei van de High Tech Campus HTCE voorbij – met ASML voorop. Daaraan direct gerelateerd de opdracht om de komende vijftien jaar 40.000 huizen te bouwen en de zorgwekkende toename van verkeersdrukte dientengevolge, adequaat te adresseren.
De uitvoering van het VCP duurt tot minimaal 2036 en deze metamorfose kost maar liefst 600 miljoen euro. Volgens de huidige ramingen. Om dat geld bij elkaar te krijgen kijkt de kersverse D66 wethouder onder andere naar de provincie en landelijke overheid. Verder wordt er aanspraak gemaakt op Beethoven-gelden en onderzoekt de gemeente de mogelijkheid van een lening. Want het geld wordt in fasen uitgegeven, in het ritme van de verwezenlijking van de plannen.
Ik zat met groeiende verbazing naar de voordracht en de trots van de mannen en vrouw op het grote podium te kijken.
Voor alle duidelijkheid: ik begrijp dat middelen gealloceerd en geoormerkt zijn. Miljoenen kunnen niet zomaar van het ene potje in het andere gestopt worden. Ik begrijp ook dat de explosieve groei van de regio Eindhoven – de economische motor van Noord-Brabant en misschien wel heel Nederland – om een passend infrastructureel antwoord vraagt. Maar juist dit baart mij grote zorgen. Om meerdere redenen.
Ten eerste: als er kennelijk zoveel geld beschikbaar gemaakt kan worden en er zo creatief naar middelen wordt gezocht, waarom wordt er dan zo ingewikkeld gedaan over investeren in inkomensondersteunende maatregelen, om inwoners van Eindhoven te behoeden voor armoede en schulden? Hoe komt het dat diezelfde creativiteit niet wordt ingezet, maar dat er dan wordt gewezen naar de landelijke politiek en wetgeving?
Ten tweede: er werd tijdens de presentatie van het VCP met geen woord gerept over de verdringing, door de groei van vooral ASML, die in Eindhoven plaatsvindt. Scholing, gezondheidszorg, gegarandeerd inkomen en veilig – of überhaupt – wonen, wordt voor een groeiend aantal inwoners onbereikbaar. Steeds meer mensen worden in de onderste laag van de sociale demografie geduwd. De kloof tussen de hooplozen en de hoopvollen groeit. Een kloof die voor een toenemend aantal inwoners onoverbrugbaar is geworden. Voorheen actiegebieden worden de nieuwe getto’s voor ongewensten, moeilijk bemiddelbaren en (voormalig) onaangepasten.
Ten derde: op 22 december 2022 waarschuwt burgemeester Jeroen Dijsselbloem na honderd dagen in het ambt in het Financieel Dagblad voor de keerzijde van het succes van Brainport. Citaat: ‘Als dat succes niet overvloeit naar de hele stad, krijgen we echt spanningen.’
We zijn nu ruim twee jaar verder, de tweedeling is evidenter dan ooit, maar de urgentie daaraan iets te doen blijft uit. Weliswaar spreekt onze burgervader – als voorzitter van Brainport – het bedrijfsleven aan op hun sociale functie, maar vooralsnog worden er geen miljoenen vrijgemaakt om de armoede en schulden blijvend te voorkomen, de woningnood te ledigen en het tekort aan scholen aan te pakken. In het sociaal domein wordt ieder dubbeltje drie keer omgedraaid, terwijl er zonder blikken of blozen een verkeersplan van 600 miljoen uit de doeken wordt gedaan.
Waarom wordt ASML/Brainport/HTCE niet aangesproken op hun verantwoordelijkheid? Waarom zet ASML niet een aanzienlijk deel van de recordwinst in 2024 van 7,6 miljard euro in om de verdringing die ze veroorzaken, te verlichten? Waarom stapt de burgemeester niet samen met de wethouder van Welzijn, Werk en Armoede naar de bestuurders van de hightechbedrijven om ze de onderkant van de ladder te laten zien en naar een adequate reactie te vragen?
Ten vierde: hoe komt het toch dat een ouder echtpaar zonder pardon van bijstandsfraude wordt beticht en jarenlang een torenhoge vordering moeten terugbetalen, omdat ze niet hadden begrepen dat er geen verschil bestaat tussen inkomensverwerving en een bijdrage van hun kinderen aan de kosten van gezellig samen eten? Er was kennelijke geen sprake van dringende reden om af te zien van terugvordering. Nee, er wordt keihard geoordeeld. Ondanks de toezegging in 2020 door wethouder Yasin Torunoglu om de geest van de motie Recht Op Vergissen te omarmen. Een motie van min of meer dezelfde strekking werd in 2024 door D66 Tweede Kamerlid Joost Sneller ingediend. Geen idee wat daarvan terecht is gekomen.
En hoe komt het toch dat rijken steeds minder belasting betalen – en de ultrarijken vrijwel niets – terwijl de gemiddelde werknemer zich blauw betaalt aan belastingen? Pun intended. Hoe komt het toch dat aan de asociale en moreel laakbare activiteiten van duurbetaalde accountants en adviseurs van de rijken der aarde geen paal en perk gesteld wordt? Terwijl de jacht op de kruimels van bijstandsfraude met hand en tand verdedigd wordt. Sterker nog: anonieme kliklijnen zijn beschikbaar voor rancuneuze buren om de vermoedelijke fraudeur (maar regelmatig onterecht beschuldigde uitkeringsgerechtigde) erbij te lappen.
Ten slotte: waarom nemen de miljardairs in Nederland niet het voortouw om hun obsceen grote vermogen in te zetten om de verdieping van de armoede-intensiteit te stuiten (uitzonderingen daargelaten)? Wat is er voor nodig om een sprankje solidariteit, empathie en medemenselijkheid aan te wakkeren bij de ultrarijken in dit land, zoals Carvalho-Heineken, Dreesmann en Sonnenberg? Want laten we wel wezen: niemand heeft zoveel geld nodig. Helemaal niemand.
Er zijn wel ruim 1,7 miljoen mensen in Nederland die onder of net boven de armoedegrens leven. Wat zou het mooi zijn wanneer de Quote Top Tien uit de belastingplicht over hun 51 miljard euro put om het leven van die mensen te verlichten. Letterlijk en figuurlijk. Zodat zij iedere avond gezonder kunnen eten, in een schimmelloos en warm huis kunnen wonen, een (vervolg)opleiding kunnen volgen, naar de huisarts kunnen zonder vrees voor medicijnkosten of eigen risico, zonder dagelijkse financiële stress naar hun werk kunnen en schoorvoetend weer kunnen deelnemen aan het sociale leven.
Wat zou dat mooi zijn.
