Het zinloze spel

Even een korte introductie. Op LinkedIn stelt een specialist schuldhulpverlening op basis van de aanstaande looptijdhalvering van het minnelijk traject schuldhulpverlening, dat gedragsverandering in de toekomst mogelijk onvoldoende tijd heeft om te beklijven. Misschien prematuur om het nu al aan de orde te stellen – want voorlopig is er nog niets veranderd aan de looptijd – maar mogelijk ook een terechte zorg.

Natuurlijk roept haar post vragen op. Hoe reëel is gedragsverandering, ongeacht de looptijd van een traject schuldhulpverlening? Hoeveel tijd wordt er op dit moment aan gedragsverandering besteed? Hoe effectief en zinvol zijn de interventies die ingezet worden? Wat zijn de werkelijke oorzaken van het ontstaan van schulden? Speelt gedrag werkelijk zo’n grote rol in het ontstaan van schulden? Bestaat de zorg die zij vertolkt wel echt, of is het een manier om het bureau waarvoor ze werkt in beeld te houden? Anders gezegd: is profilering de ware motivatie om het probleem te presenteren? Het zou niet de eerste keer zijn.

Vervolgens begint het grote spel. Stakeholders en mensen positioneren hun opdrachtgever en zichzelf, komen met strategisch gewauwel en politiek-bestuurlijk gebabbel waarmee niks zinnigs wordt gezegd, maar wel zogenaamd verstandig wordt gesproken. Slechts hier en daar klinkt een woord uit de praktijk dat hout snijdt. Verder worden vooral de vaste riedels afgedraaid. Het preken voor eigen parochie is even voorspelbaar als tragisch. Ik word er zo moe van.

Het gebazel over kansen en het benutten daarvan. Hou toch op. De waarheid verhullen met prietpraat is nog nooit iemand beter van geworden. Het belangenspel straalt er van af. Het is ook niet geloofwaardig meer. Om deze zelfde reden haken steeds meer mensen af op politiek terrein. De holle frasen en loze beloften zijn ontmaskerd. Het is voor iedereen voelbaar dat we pr-technisch bij de neus genomen worden. Zwijg liever. Of draag alleen bij als het zinvol en oprecht is.

De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid WRR heeft in 2016 een rapport en een working paper gepubliceerd, aangevuld met een rapport in 2017. Achtereenvolgens Eigen Schuld? door W. Tiemeijer, Duurzame verbetering van gezond financieel gedrag. Droom of werkelijkheid? door N. Jungmann e.a. en Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid.

Wat alle drie de publicaties duidelijk maken is de complexiteit van het ontstaan van schulden, dat (irrationeel) gedrag een gevolg is in plaats van een oorzaak van het ontstaan van schulden, dat interventies op gedrag slecht of nauwelijks worden uitgevoerd, dat de werking van zojuist genoemde interventies niet wordt onderzocht, dat het traject schuldhulpverlening de afgelopen jaren alleen maar is gericht op de financieel-technische aanpak waardoor preventie en nazorg nog altijd ondergeschoven kindjes blijven, en dat er een grote groep mensen is die elementaire vaardigheden missen waardoor ze nooit in staat zullen zijn zichzelf te redden in deze veeleisende, ingewikkelde digitale samenleving. Iets wat ik in de vele gesprekken tijdens mijn trainingen en werk als coördinator van AdministratieMaatjes telkens weer hoor. Jaar na jaar na jaar. Tot op de dag van vandaag. Want ja, ik sta nog steeds met mijn poten in de klei.

Bovendien weten we dat de overheid zelf de voornaamste veroorzaker van schulden is en dat de afbrokkelende (en soms geheel ontbrekende) bestaanszekerheid voor steeds meer mensen een onmiskenbare rol speelt in het bestaan van langdurige armoede en het ontstaan van problematische schulden.

Laten we het beestje gewoon bij de naam noemen. Schuldhulpverlening is een verdienmodel, als onderdeel van de schuldenindustrie in de breedste zin van het woord. Dat is het eerste probleem. Duurzame gedragsverandering is ontzettend ingewikkeld, omdat nog nooit onweerlegbaar is vastgesteld of er een oorzakelijk verband bestaat tussen het ontstaan van problematische schulden en gedrag: het essentiële verschil tussen correlatie en causaliteit. Dat is het tweede probleem. Misschien zijn we zo bevangen door maakbaarheidsdenken dat we menen dat iedereen kan leren met geld om te gaan. Dat is het derde probleem. Bovendien helpt geen enkele cursus of training het fundamentele probleem op te lossen: structureel tekort aan geld. Dat is het vierde probleem.

Laten we ophouden te pretenderen dat we het weten. Laten we ophouden te beweren dat we doen en laten op basaal niveau kunnen beïnvloeden met een workshop budgetcoaching. Laten we ophouden te doen alsof we overal een oplossing voor hebben.

Voor we het weten is maatwerk toch weer one-size-fits-nobody geworden. Voor we het weten is iedere innovatie oude wijn in nieuwe zakken. Voor we het weten valt de voddige lappendeken die we schuldhulpverlening noemen definitief uit elkaar.

Wanneer kijken we elkaar nou eens recht in de ogen aan en geven we toe dat iedere pretentie dat we hèt antwoord hebben, het toonbeeld van hybris is? Wanneer stoppen we met verdedigen van eigen territorium? Wanneer proberen we elkaar niet langer te slim af te zijn met ronkende oneliners, snedigheden en eufemismen?

Het zou ons sieren als we gewoon aan tafel gaan zitten, al het poseren laten varen en zonder aanziens des persoons in gesprek gaan. Ons nergens op voorstaan. Iedereen serieus nemen. Waarlijk in dienst handelen van diegenen om wie het gaat. De mensen die iedere dag de wanhoop nabij zijn, voornamelijk buiten hun schuld om, en niet weten hoe het tij te keren.

Voedselbanken en gaarkeukens

Aan de buitenkant lijkt Nederland keurig aangeharkt. Kijk maar naar foto’s van de Efteling, Keukenhof of Hoge Veluwe. Ook stedelijke winterlandschappen en stadswandelparken scheppen een behaaglijk beeld. Een van de redenen waarom we zo’n aantrekkelijk land zijn voor arbeidsmigranten, asielzoekers en vluchtelingen. Maar achter die sympathieke façade gaat een grimmige werkelijkheid schuil.

Het artikel over het zielloze lichaam van een 32-jarige Poolse man dat aan de rand van het Kralingse Bos is aangetroffen, illustreert de staat van de huidige maatschappelijke opvang. Het recente bericht van het Leger des Heils over de explosie aan dak- en thuisloze jongeren is minstens zo zorgwekkend. De bijdragen over ongedocumenteerden in De Correspondent zijn zo mogelijk nog schrijnender. Om over het onvermogen om met ‘verwarde’ mensen om te gaan, nog maar te zwijgen. Het geldende beleid is in toenemende mate onmenselijk en huiveringwekkend. We hangen als land – dat tot de rijkste op aarde behoort – met onze nagels aan de rand van de beschaving, waar ook de inkomens- en vermogensongelijkheid maar blijft groeien, met alle gevolgen van dien.

Ja, de Poolse man en zijn mededakloze vriend hadden de nachtopvang geweigerd. Maar dat is het begin van verder gesprek, toch geen eindstation? Hoe is het mogelijk dat verantwoordelijken (als die nog bestaan in dit overgecompliceerde systeem) dit zich niet aanrekenen en geen actie ondernemen?

Onze samenleving glijdt gestaag af naar honderd jaar geleden: het twintigste eeuwse interbellum, toen sociale voorzieningen nog nauwelijks bestonden en het leven van armen en daklozen afhankelijk was van liefdadigheid. Bedelen en schooien op straat, proletarisch winkelen, niet bestaande nachtopvang, slapen in een portiek onder een gestolen jas terwijl het sneeuwt. Armoede, honger, ziekte, vroegtijdige dood.

De inzichten over het aantal dak- en thuislozen zijn verdeeld. Het CBS spreekt over 32.000 feitelijk daklozen, branchevereniging Valente heeft het over honderdduizenden. Verontrustende aantallen. Gelukkig ontstaan er initiatieven zoals Onder de Pannen, waar huishoudens die een kamer over hebben zich kunnen melden. Een hoopgevende actie, maar druppel op de gloeiende plaat.

De Rijksoverheid heeft het ambitieuze Nationaal Actieplan Dakloosheid gepresenteerd, dat er voor moet zorgen dat in 2030 dakloosheid is beëindigd. Over zeven (!) jaar dus. De vraag is wat dit plan doet voor de mensen die vannacht onder een brug in de vrieskou liggen. Immers: hun nood moet vandaag geledigd worden, voordat ze op straat sterven.

Dakloosheid dreigt met grote stappen te groeien. Als gevolg van de gierende inflatie (de hoogste na 1975) en aanhoudende energiecrisis gaan steeds meer mensen naar de voedselbank of raken hun huis kwijt omdat ze de huur niet meer kunnen betalen. Ook het beroep op armoedehulporganisaties neemt schrikbarende vormen aan. Intussen leven er in Nederland meer dan 1 miljoen mensen in armoede, waaronder 220.00 mensen die een baan hebben. Bovendien wordt er steeds vaker beslag op loon gelegd vanwege schulden.

Mede hierdoor groeit volgens het CBS in ons zogenaamd welvarende land een kwart van de kinderen op in een huishouden met een inkomen onder de lage-inkomensgrens. Daarnaast meldt het NJI dat kinderen met een niet-westerse migratieachtergrond een veel groter risico op armoede lopen dan kinderen van Nederlandse origine. De marginale verhoging van het wettelijk minimumloon zet geen zoden aan de dijk en bestaanszekerheid kalft alsmaar verder af. Nog even en de gaarkeukens zijn weer net zo noodzakelijk als ruim een eeuw geleden.

Het meest triest is nog wel dat ondanks al deze alarmerende berichten het niet tot Den Haag lijkt door te dringen dat het zo niet langer kan. Alle plannen ten spijt, of het nou over brede welvaart, armoede en schulden, wonen, onderwijs, dakloosheid of (geestelijke) gezondheidszorg gaat, er wordt nog geen deuk in een pakje boter geslagen.

Wat we zien is de omgekeerde werdegang van de verzorgingsstaat, waar normbesef wegkwijnt onder reguleringsdruk, humaan perspectief zienderogen verdwijnt en politiek-bestuurlijke ethiek door betonrot is aangetast. Structurele desinteresse en handelingsonbekwaamheid. Onvoorstelbaar en beschamend. De erosie waaraan persoonlijke betrokkenheid onderhevig is, wordt gerechtvaardigd door terminologie en eufemismen, en zorgt voor een lawine aan tragische verhalen en slachtoffers. Er kunnen boeken over volgeschreven worden. De rechtsstaat brokkelt af. We zijn niemandsland geworden. Letterlijk en figuurlijk. Vrij naar Anil Ramdas: ik stel me de wereld anders voor.

Anders gezegd: de maat is vol en het glas is leeg. Wie pakt de handschoen op?

Het nadeel van de twijfel

Een samenleving wordt groots als oude mannen bomen planten in wier schaduw ze nooit zullen zitten.

Grieks gezegde

Vanaf het moment dat in 2013 personen wegens verkwisting of problematische schulden onder bewind gesteld kunnen worden, is er discussie ontstaan over de wijsheid van de wetswijziging. Voorstanders zagen een oplossing voor de huishoudens die niet zelfstandig uit de financiële problemen kunnen komen, mede door een slecht toegankelijk en weinig slagvaardig minnelijk traject schuldhulpverlening. Tegenstanders zagen vooral een (deels) parallel traject dat eerder verstorend dan aanvullend zou gaan werken. Om nog maar te zwijgen over de perverse prikkel in de financiering van bewindvoering.

De afgelopen tien jaar (vanaf de invoering in 2013) heb ik met vele bewindvoerders, schuldhulpverleners, beleidsmakers en kenners gesproken over het gesteggel in het werkveld. Zeker nadat de uitgaven bijzondere bijstand voor de kosten van bewindvoering uit de pan rezen en het aantal onder bewind gestelden in korte tijd meer dan verdubbelde. Het gefoeter was niet van de lucht. Iedereen wees iedereen als zondebok aan.

Tijdens de cursussen die ik in die periode heb gegeven, was de stemming niet veel beter. Schuldhulpverleners werden gek van slecht bereikbare en regelmatig dwarsliggende beschermingsbewindvoerders, beschermingsbewindvoerders klaagden steen en been over de onmogelijk eisen van schuldhulpverleners, Wsnp bewindvoerders mopperden over het buitengerechtelijke gestuntel van beiden en incassomedewerkers en deurwaarders verbaasden zich doorlopend over de weekhartige houding ten opzichte van mensen met schulden. Die (onterechte en vaak populistische) neiging elkaar de schuld te geven, kapte ik steeds eerder af. Het is zo zinloos. Zelfgenoegzaam beweren dat jij de enige bent die de persoon met financiële problemen het best kan helpen, is niet constructief. Zeker niet als je gemotiveerd door eigenbelang andermans naam door het slijk te halen.

Zodra ik dat hardop uitsprak, werd er over het algemeen (soms met tegenzin) instemmend geknikt. Hier en daar werd morrelend gezwegen of meewarig gekeken. Dat liet ik voor wat het was. Ook ik heb de waarheid niet in pacht. Wat ik wel zie, is dat degenen om wie het gaat, nog altijd slecht geholpen en bereikt worden. Ondanks alle beweringen van het tegendeel.

Nou hebben mijn woorden een beperkte reikwijdte. Sommigen denken waarschijnlijk dat ze van twijfelachtig allooi zijn. Ik heb geen universitaire opleiding, geen onderzoeken op mijn naam staan, ik ben niet verbonden aan een gezaghebbend instituut of prestigieus adviesbureau. Kortom: ik behoor niet tot het ouwe-jongens-krentenbrood circuit. Of zoals een directeur van een Kredietbank het een jaar of twintig geleden verwoordde wat betreft de NVVK: ‘We zijn een beetje een incestueus clubje.’

Zonder mezelf op te hemelen, mezelf belangrijker te maken dan ik ben, of me te wentelen in zelfmedelijden omdat ik miskend wordt, is dat een trieste constatering van die voormalig directeur. Want in de ruim vijfentwintig jaar dat ik met schuldhulpverlening bezig ben, zijn het min of meer dezelfde onderzoekers, bureaus en instanties die de dienst uitmaken. In een aantal gevallen zelfs nog langer dan 25 jaar. En wat zijn we ermee opgeschoten? Akelig weinig. Toegegeven, hier en daar hebben er verschuivingen plaatsgevonden. Maar onvoldoende. Ook de nieuwste voorstellen gaan het verschil niet maken, of ze nu vanuit de wetgever, beleidsmakers of uitvoerders komen.

Waarom niet? Omdat wetgeving het probleem niet gaat oplossen. Een radicale hervorming ook niet. Het politiek-bestuurlijke systeem (inclusief de verfoeide marktwerking en obscene verdienmodellen in een afhankelijkheidsrelatie) is inert en nalatig. Koerscorrecties zijn nog trager dan die van een mammoettanker.

Er is maar één oplossing: een nieuwe manier van denken en handelen. Los van alle bestaande systemen en instanties. Een samenleving waar bestaanszekerheid en zorg op basis van persoonlijke betrokkenheid vanzelfsprekendheden zijn. Niet gebaseerd op regelgeving, maar op uitdrukking van datgene wat we allemaal het liefste doen: bijdragen aan een gezonde gemeenschap, vanuit bezieling en inspiratie.

Dat betekent niet dat we allemaal in gebatikte jurken en op van gerecyclede autobanden gemaakte sandalen moeten gaan lopen, dagelijks onkruid wiedend in de moestuin van onze commune en zonder uitzondering in een socialistische heilstaat moeten gaan geloven.

Dat betekent wel dat we allemaal te rade moeten gaan bij onszelf – vooral dus in schuldhulpverleningsland – of we nou echt voor de nooddruftigen onder ons bezig zijn, of toch alleen maar voor winstmarge en persoonlijke glorie. Want dat laatste proef ik helaas nog veel te vaak in de wervende teksten die ik lees.

Daarom voor de zoveelste keer de oproep: overstijg jezelf en heb het lef aanzien en eigen gewin los te laten. Maak waar wat je vooralsnog alleen in woorden predikt. Want de noodklok beiert al een hele tijd. Ik weet zeker dat jullie het ook horen. Twijfel niet langer. Handel overeenkomstig!

Opgelegd pandoer

Een paar weken geleden zag ik de documentaire The Biggest Little Farm op Netflix. Daarin wordt verteld over het echtpaar John en Molly Chester, dat in de loop van zeven jaar een dor stuk land van bijna 95 hectare transformeert tot een zelfregulerend ecosysteem. Ze worden geholpen door Alan York, voorvechter van biodynamische landbouw, om hun boerderij Apricot Lane Farms tot een prachtige, complexe wereld te laten opbloeien waar biodiversiteit hoogtijdagen viert. Een inspirerend en hoopgevend verhaal.

In die zeven jaren worden ze geteisterd door financieel tekort, plagen, ziekte, rampen en ook de dood. Alle tegenslagen die je kunt bedenken, steken de kop op. Soms verliezen ze haast de moed. En telkens wanneer ze denken de controle hervonden te hebben, slaat de natuur opnieuw toe. Ze voelen zich na het zoveelste malheur zelfs gedwongen hun fundamentele overtuiging niet te doden om te behouden waarvoor ze zich maximaal inspannen, los te laten. Maar ze geven niet op. Omdat ze ervaren dat het klopt.

Aan het eind van de film gaat het over natuur en harmonie. Hoe we als mensheid heel lang hebben geleefd op een draaglijk niveau van disharmonie. Dat lukt nu al een hele tijd niet meer. Onze eenentwintigste eeuw maakt dat meer dan duidelijk. De disharmonie is niet langer comfortabel of acceptabel. Het wringt, het is niet meer uit te houden en de ontevredenheid woekert zienderogen. Onbewust en bewust. Onrust en onvrede zetten ons aan tot radicaler gedachtegoed en bijbehorende uitingen. Het is voor iedereen waarneembaar. De polarisatie neemt toe, gevoed door verontwaardiging, opwinding en hardvochtige standpunten.

Maar die onvrede zet ook aan tot initiatieven zoals in de The Biggest Little Farm, waar (vreedzame) co-existentie tot op zekere hoogte vanzelfsprekend is. Soms zwaarbevochten, zelden vanzelf, maar wel de inspiratiebron. Het verlangen naar eenheid die aanzet tot de sprong in het diepe, gedreven door de oprechte wens het bestaan in verbinding met de natuur vorm te geven. Maar ook zonder garantie, want morgen kan alles weer anders zijn.

Natuurlijk herken ik die onvrede, frustratie en opwinding in mijn eigen leven. Zowel privé als in mijn werk. Als coördinator bij een vrijwilligersorganisatie wanneer professionals verstrikt raken of zijn in wet- en regelgeving en daar niet uit (willen) komen. Als zelfstandig docent schuldhulpverlening zodra in de uitwisseling duidelijk wordt dat gepast wantrouwen hardnekkiger is dan ik wens. Als lezer van onderzoeken, rapporten, beleidsstukken en artikelen over mijn vakgebied, waarin met grote regelmaat de plank volledig wordt misgeslagen doordat niet wordt begrepen dat cijfers, methodes en wetenschappelijke analyse geen oplossing zijn zonder persoonlijke betrokkenheid.

Om die frustratie – en soms woede – vorm te geven, schrijf ik dan een blog of artikel. Of gewoon een paar regels, als uitlaatklep voor de ontgoocheling of drift. Zoals deze: ‘Schermen met zelfredzaamheid is eisen dat iemand bewijst iets niet te kunnen, door toch eerst zelf te proberen. Het is geen validatie van kracht, maar een negatieve kwalificatie, een bevestiging van onkunde, een afgedwongen schuldbekentenis, die suggereert dat hulp een privilege is dat alleen verdiend kan worden door eigen zwaktes en plein public toe te geven. Het is vernederend, mensonterend en een schoolvoorbeeld van superioriteitsdenken. Zeker als het over financiële problemen en schulden gaat. Want dan betreft het zelden een menselijk tekort en vrijwel altijd een gebrek aan geld. De weg daar uit vervolgens een klantreis noemen, is helemaal een gotspe. Alsof het om een pleziertochtje door het bureaucratisch landschap gaat met een lollig snuisterijtje als beloning bij de uitgang.’

Dat gemopper – dat van tijdelijke aard is en weinig constructief – verdween even helemaal terwijl ik The Biggest Little Farm keek. Ineens zag ik het voor me. Een eerder blog over Ubuntu, mijn oproep een Alliantie te vormen, de wens iedereen die financiële problemen heeft vanuit liefde en mededogen te ondersteunen; ze vielen allemaal samen.

Co-existentie in een zelfregulerend ecosysteem dat in vanzelfsprekende harmonie bestaat. Een samenleving waarin een monetair stelsel niet meer nodig is. Een bestaan waarin het grootboek is gesloten en definities als schuld en incasseren geen betekenis meer hebben. Een omgeving waar zorg en veiligheid – de fundamentele componenten van bestaanszekerheid en welzijn – natuurlijk aanwezig zijn. Een wereld waar termen als participatiemaatschappij, zelfredzaamheid en samenkracht niet langer noodzakelijk zijn.

Toekomstmuziek? Naïef en romantisch? Onmogelijk? Misschien wel allemaal, wellicht geen van alle. Hoe dan ook, geen beletsel om te ervaren dat het weefsel dat de mensheid is, een oneindige draagkracht bezit die zich uitstrekt tot onvermoede grootte.

Mark Twain noteerde ooit: ‘Ik heb in mijn leven veel zorgen gehad, waarvan de meeste nooit zijn uitgekomen.’ Laat ik dat vandaag tot leidraad nemen terwijl ik deze woorden schrijf. Want niemand kent de toekomst en een van de voornaamste belemmeringen van creativiteit is rationaliteit. We maken onszelf zoveel wijs. We zijn zo snel bang. We doen zo snel iets af als hersenspinsels. Terwijl de wereld zoveel leuker is als we de onbegrensde potentie van het leven toelaten. Juist in de dagelijkse strijd, ondanks alle muizenissen. Gewoon uitvliegen. In de wetenschap dat niets te beheersen is en alles mogelijk.

Stel je toch voor. Wij allemaal samen. Zonder uitzondering. In harmonie – ook wanneer die er niet is. Een eenheid waarin vrijheid dagelijks ervaren wordt, waarin lijden niet meer bevestigd hoeft te worden, waarin ieder moment van binnenuit besloten kan worden die ander – die aan iedereen verbonden is – onvoorwaardelijk bij te staan, in lotsverbondenheid, waarin vanuit natuurlijk verloop de dingen gebeuren die gebeuren.

Niet zonder slag of stoot. Want het vraagt van ons allemaal dat we alle innerlijke hindernissen, piketpalen en kwetsuren uit het verleden aan introspectie onderwerpen. Misschien wel zeven jaar lang. Om ze vervolgens met een vleugje melancholie, maar vooral vreugdevol, te zien als niet meer dan dat: hindernissen, piketpalen en kwetsuren die er niet meer toe doen.

Het vergt ook een andere manier van communiceren: de taal van het hart. Gesproken vanuit de stroom waardoor we ons vanuit de bron laten meevoeren, in een bedding van vertrouwen en besef van verbondenheid.

Zonder labels. Geen opgelegd pandoer. Maximale bewegingsvrijheid en diversiteit. Ieder dag weer. Om te doen wat we het liefste doen. Zonder onderscheid. Om te beginnen in onze eigen kring, ons ecosysteem. Dat uitbreiden. Tot we op een ander ecosysteem stuiten dat hetzelfde voorheeft, naadloos aansluit en samenvloeit. Tot het volgende ontdekt wordt. En zo voorts. Een ware samen-leving.

De top 5 rijkste personen in Nederland volgens de Quote 500 heeft een geschat vermogen van € 33,5 miljard. Volgens het NVVK Jaarverslag 2021 hadden de huishoudens die zich in 2021 hebben gemeld voor schuldhulpverlening, een totale schuldenlast van € 2,9 miljard. Anders gezegd: wanneer de vijf rijkste mensen van Nederland, ik herhaal: de VIJF rijkste mensen van Nederland, minder dan 10% van hun vermogen inzetten, behoren de problematische schulden van 78.698 huishoudens, ik herhaal: ACHTENZEVENTIGDUIZEND ZESHONDERDACHTENNEGENTIG huishoudens, tot het verleden.

Volgens het CBS hebben ruim 600.000 huishoudens in Nederland geregistreerde problematische schulden. Wanneer ik uitga van dezelfde gemiddelde schuldenlast die de NVVK rapporteert, dan hebben deze huishoudens een totale schuldenlast van € 22,4 miljard. De top 5 rijkste families van Nederland heeft volgens de Quote 500 een geschat vermogen van € 39 miljard. Do the math, is de toepasselijke Engelstalige uitdrukking.

De twee top 5 lijsten bevatten geen doublures. Totaal is er dus € 72,5 miljard aan vermogen beschikbaar. En dan heb ik het nog niet over de andere 990 personen en families in de rest van de Quote 500. Die draagkracht. Onbenut. Waarom? Omdat …

De overheid, die volgens de Rijksbegroting in 2022 € 353 miljard gaat uitgeven, waarvan structureel € 120 miljoen voor de aanpak van geldzorgen, armoede en schulden (omgerekend 0,034%), krijgt het ook niet voor elkaar om inkomensongelijkheid, armoede en schuldenproblematiek bij de wortel aan te pakken. “Ze” gaan het niet voor “ons” doen. Accepteer die institutionele onverschilligheid en lamlendigheid. Het systeem verandert niet vanuit zichzelf.

Maar als wijzelf, in onze eigen kring, onze draagkracht inzetten, om degenen in onze directe omgeving die het niet zo breed hebben als wij, te ondersteunen, dan doen we hetzelfde dat we van de top 5 rijkste personen en families in de Quote 500 en de regering verwachten: dragen wat we kunnen. De welvaart delen. Ieders welzijn voeden. Vanuit het hart. Co-existentie in een zelfregulerend ecosysteem dat in vanzelfsprekende harmonie bestaat.

Uiteindelijk is er niets dat ons tegenhoudt. Ook wijzelf niet. Vooral ik niet. Ik ben benieuwd!

Confectie of maatpak: de vertroebeling van het antwoord

Nu een disfunctionerende regering en krachteloos parlement niet in staat blijken de tsunami aan crises te stoppen, wordt het tijd voor een alternatief. Het casinokapitalisme en neoliberalisme hebben zoveel schade aangericht dat iedere maatregel louter symptoombestrijding is zonder enig genezend effect. Bovendien maken exclusiecriteria, ultracomplexe aanvraagprocedures en digitale hindernisbanen het schier onmogelijk een beroep te doen op de ondersteuning die zo broodnodig is.

Meer dan een miljoen huishoudens zakt door de vloer van de verzorgingsstaat en ontbeert ieder bestaansminimum. Holle terminologie als menselijke maat, individuele afweging en solidariteit wordt gebruikt als cosmetische retoriek voor de bühne. Professionals slaken de ene na de andere onbeantwoorde noodkreet. In de dagelijkse praktijk werkt niets meer. Wanhoop raast door het land. Een sociaaleconomische ramp van ongekende proporties teistert onze samenleving. Een nationaal maatschappelijk en financieel infarct.

Selectieve verontwaardiging en polarisatie geselen de social media. Politici preken voor eigen parochie om hun zwaktebod te verhullen. De ideeënleegte bij bestuurders, volksvertegenwoordigers en beleidsmakers is schrijnend. Ze zijn bevangen door onkunde en angst het electoraat te verspelen. De inquisitiedemocratie en afrekencultuur zorgen in het parallelle universum dat politici bevolken voor een systeemdictatuur waaruit geen ontsnappen meer mogelijk is.

Er is nog maar één conclusie mogelijk: ‘ze’ gaan het niet voor ‘ons’ oplossen. ‘We’ kunnen en mogen niets meer van ‘hen’ verwachten. Het is aan iedereen een persoonlijk antwoord te geven, in onze eigen kleine kring, waar de directe verbinding met de mensen om ons heen levend is. Weg van alle abstracties, waar overwegingen zoals subsidiariteit en al die andere beginselen niet meer ter zake doen. Gewoon met de voeten in de klei. Hier en nu.

Bestaanszekerheid begint bij ons. Familie. Vrienden. Kennissen. Buren. Collega’s. Dat eerste weefsel waarvan we allemaal deel uitmaken. Daar uitreiken. Vanwege een besef van gemeenschappelijkheid. Daar zien en antwoorden. Niet meer. Niet minder. Naar beste kunnen en beste weten. Iedere dag weer. Omdat het spektakel er omheen er niet langer toe doet, er nooit toe heeft gedaan. Het gaat niet langer om invloed, maar om uitvloed. Vanuit onszelf. In hartsverbinding. Met die ander. Waar alles begint. Alles eindigt. En daarna weer begint. Nu.

Ingestort

Nowadays people know the price of everything and the value of nothing.

Oscar Wilde (1854 – 1900) – The Picture of Dorian Gray (1893)

Onze beschaving is ten einde. Er is nog maar één afweging die ons bestuur bezig houdt: wat kost het? Onze hele bestaan wordt gekoloniseerd door de redenatie dat uiteindelijk de prijs, en niet de waarde, leidend is. Kijk maar naar alle recente voorbeelden: koopkrachtkrimp, energiecrisis, woningnood, gaswinningproblematiek, klimaatcrisis, vergrijzing en asielcrisis. Alle beleidsterreinen zijn doortrokken met de economie van verschraling en verzuring, gedreven door geldelijke afwegingen.

De overheid faalt op alle gebieden en miljoenen huishoudens zijn slachtoffer van deze modus operandi, want ieder besluit van politici, bestuurders en topambtenaren eindigt met dezelfde mantra: hoeveel euro?

Dientengevolge is er niets van de verzorgingsstaat overgebleven. Een kwart (!) – ik herhaal: vijfentwintig procent – van alle huishoudens in Nederland gaat financieel ten onder of dreigt de afgrond in te storten. Dat zijn ruim vier miljoen mensen. Vier miljoen. Alle zekerheid is onder hun voeten afgebrokkeld. De verantwoordelijken leven in een politieke bubbel, losgezongen van de werkelijkheid, gevangen in hun verlammende angst het ‘kostbare’ electoraat te verspelen. Ze hebben geen notie van de ramp die zich voltrekt, of hebben er lak aan, of zijn incapabel adequaat te acteren. Welke van de drie ook van toepassing is, het is hemeltergend.

Terwijl de nieuwsberichten over de financiële wanhoop met zorgwekkende snelheid toenemen, kondigt het kabinet aan dat ze pas in 2023 iets aan de koopkracht kunnen doen. Ze noemen het brutaalweg een “mooi pakket”. Terwijl het drama zich voor hun ogen afspeelt. Maar die realiteit ontkennen ze. Er kan niet eerder ingegrepen worden. Want: geen geld.

De volslagen onkunde, gênante apathie en blinde verering van Mammon is godgeklaagd. Er is niets menselijks meer te herkennen in het gedrag van degenen die zogenaamd aan de knoppen zitten. Er wordt niets geboden. Zelfs geen sprankje hoop. Alles wordt gezien als kostenpost in plaats van investering in onze samenleving in zijn geheel. Ze zijn geen volksvertegenwoordigers meer. De enige belangen die ze nog behartigen zijn die van zichzelf en het grootkapitaal.

De welvaartskloof strekt zich uit tot ongekende breedte. Gemiddelden verhullen de schrijnende werkelijkheid. Nederland lijkt een egalitair land als naar verdeling van besteedbaar inkomen wordt gekeken, maar de dagelijkse praktijk bewijst het tegendeel. Steeds meer mensen leven onder de armoedegrens. Vrezen het ergste. Zijn ten einde raad. Zien vertwijfeld hoe het weinige geld dat ze hebben als sneeuw voor de zon verdwijnt door torenhoge vaste lasten en peperdure boodschappen. Daar kan geen budget of bespaardrift tegenop. Het lek is geslagen, het gat is te groot, steeds meer gezinnen gaan ten onder.

Tegelijkertijd maken multinationals miljarden euro’s winst en leren (in de toekomst dikbetaalde) bedrijfseconomen hoe voor ondernemingen het fiscaal voordeel te optimaliseren. Alle ethiek en geweten door het afvoerputje ter meerdere eer en glorie van winstmaximalisatie. Geld klotst tegen de plinten omhoog. En dat moet zo blijven. Maar niet voor hen die het nodig hebben. Dat interesseert hen niet. En die zeldzame keer dat ze ter verantwoording worden geroepen door (parlementaire) commissies, liegen ze glashard en ontkennen iedere aansprakelijkheid. Woorden als hautain, zelfgenoegzaam en neerbuigend schieten tekort om dit vertoon van absolute arrogantie te beschrijven.

Ik hou mijn hart vast. Anders breekt het in duizend stukken. Want het lijden dat de komende (winter)maanden over miljoenen wordt uitgestort, is onbeschrijflijk. Dit kabinet strompelt tastend door het duister, onderwijl bewerend dat ze alles onder controle hebben. Maar Rutte c.s. doen niets. We worden niet geregeerd door mensen, maar door geld. Barbaars. Een ander woord kan ik niet bedenken. Zonder enige vorm van beschaving. Zonder mededogen. Er is zelfs geen eenoog te bekennen. Dieper dan dit kunnen ze niet zinken.

Terwijl ze thuis hun goedgevulde koelkast openen, hun maatpak naar de stomerij (laten) brengen en zonder blikken of blozen in hun dure dienstwagen stappen terwijl ze verkondigen dat we allemaal een stapje terug moeten doen en velen niet op de oude voet verder kunnen. Behalve zij dan. En hun vrienden de grootverdieners. En de lobbyisten van die industriëlen. Maar verder iedereen. Het is een moeilijke boodschap, maar ze begrijpen het. Echt.

Niet dus. De hypocrisie spat er vanaf. Stap op. Maak ruimte voor bewindslieden die wel bereid zijn te doen wat nodig is. Want jullie zijn collectief af. Beken schuld en verdwijn. Voorgoed.

Schandvlek

1 Reactie

De maat is vol. Bij deze gaat alle nuance overboord. Ik ben woest. Omdat politici en bestuurders er een zootje van maken. Dit is niet meer uit te leggen.

Als eerste. Op 24 december 2021 spreekt de Hoge Raad zich uit in het zogenaamde Kerstarrest. Daarin worden bezwaarmakers tegen een te hoge aanslag in box 3 massaal in het gelijk gesteld. Vervolgens stelt staatssecretaris van Financiën Marnix van Rij in de Staatscourant van 4 februari 2022 (zes weken later!) dat het bezwaar gegrond is. Hij gaat direct aan de slag met het rechtsherstel. Op 13 juli 2022 meldt de Belastingdienst dat het herstel op schema ligt. Eergisteren (17 augustus 2022) kondigde de Belastingdienst aan dat ze de eerste fase van het herstel heeft afgerond.

Binnen acht maanden realiseren staatssecretaris Van Rij en de Belastingdienst een operatie waarvoor in eerste instantie 2,8 miljard euro wordt gereserveerd, maar die in de duurste variant de Staat 11,7 miljard euro kan kosten. Acht maanden. Bijna 12 miljard euro. Geen probleem.

Ten tweede. Het toeslagenschandaal sleept zich al vanaf 2004 voort. Er is intussen een elfde (!) – ik herhaal: elfde (!) – voortgangsrapportage kinderopvangtoeslag verschenen. Nummers 12 er 13 gloren in de nabije toekomst. De slachtoffers van nietsontziende terreur en willekeur door een overheidsorgaan, wachten al 18 jaar op eer- en rechtsherstel. Dat is niet meer uit te leggen. Door niemand.

Voor de vermogende elite wordt binnen acht maanden een regeling uit de grond gestampt. Voor de minima en de duizenden kinderen die uit huis zijn geplaatst, vrijwel stuk voor stuk mikpunt van door onderzoek bewezen institutioneel racisme, gebeurt er niets. Iedere schaamte voorbij. Wat een ongelooflijke schande!

Nu de volgende. Op 16 augustus 2022 roept minister Van Gennip van Sociale Zaken werkgevers op de lonen te verhogen. De werkgevers?!

Minister Kaag van Financiën meldt vandaag (19 augustus 2022) dat ze schrikt van de CPB koopkrachtcijfers en beweert dat het hartstikke lastig is om dit jaar nog iets aan de koopkracht te doen. Ze schrikt?! Hartstikke lastig?!

In een tweet van vandaag (19 augustus 2022) zegt minister Van Gennip dat ze de zorgen over de hoge inflatie deelt. Zorgen?! Haar advies: loonsverhoging of meer gaan werken. Ik herhaal: meer gaan werken!

Zijn ze gek geworden? Beide ministers zijn losgezongen van de realiteit. Reageer dan niet, als je niks zinnigs te melden hebt. De ideologische leegte is gênant. De apathie hemeltergend. Het gebrek aan leiderschap gekmakend. Wanneer houdt deze idioterie op? Want laten we wel wezen: ook het plan van minister Schouten voor Armoedebeleid schiet ernstig tekort. Het feit alleen al dat er 47 acties voorgesteld worden, geeft aan dat ze evenmin enige notie heeft van een structurele aanpak van armoede.

Terwijl het Nibud, wethouders Esmah Lahlah en Peter Heijkoop, de NVVK, hoogleraar Harald Benink, bewindvoerders, voedselbanken, de KBO-PCBO, Movisie en Tweede Kamerleden Hülya Kat en Pieter Omtzigt al tijden moord en brand schreeuwen. Je kunt niet schrikken, zelfs niet als je onder een steen hebt geleefd. Zorgen delen en mensen lafhartig adviseren meer te gaan werken getuigt van totale ideeënarmoede. Deze bewindslieden hebben geen enkel benul. Respectloos is het ook. Het besef van de dagelijkse financiële ellende waarin intussen miljoenen huishoudens zijn beland, ontbreekt geheel.

Maar vooral: er zijn oplossingen genoeg, als de politieke wil er is. Zie het razendsnelle herstel van de foutieve vermogensrendementsheffing in box 3 dit jaar en de NOW-tegemoetkoming in 2020. Bovendien klotst het geld meer dan ooit tegen de plinten omhoog! Dat is het meest afschuwelijk van allemaal: de complete onwil. Dat maakt me zo woest. Terwijl er in een oogwenk miljarden vrijgemaakt kunnen worden. Miljarden!

Een brevet van onvermogen. Een finaal gebrek aan leiderschap. Fataal gemis van een sturend centrum. Het is een gruwel. Ze zijn de titel minister en bijbehorende verantwoordelijkheid onwaardig. Treedt alsjeblieft vandaag af. Ik ben klaar met jullie allemaal. Wegwezen. Maak ruimte voor capabele mensen. Die nog een kloppend hart hebben, die wel verbinding voelen met de wanhoop en ellende van 2,5 miljoen huishoudens en met daadkrachtige maatregelen komen die hout snijden.

Of laat nu zien dat je echt begrijpt dat aan direct ingrijpen geen ontkomen meer aan is. Laat me in je teksten lezen en voelen dat de urgentie van binnenuit beleefd wordt. Help de radeloze minima die en masse de financiële vernieling indraaien. Toon politiek overstijgende moed – één keer in je leven. Laatste kans. Rot anders gewoon op. Want dan hebben we niets aan jullie. Helemaal niets.

Onder de radar II

Denn die einen sind im Dunkeln Und die anderen sind im Licht. Und man siehet die im Lichte, die im Dunkeln sieht man nicht.

Bertolt Brecht (1898 – 1956) – Die Dreigroschenoper

Tussen de vele overweldigende reacties op mijn blog Onder de radar en de Kamervragen die D66 Tweede Kamerlid Hülya Kat er een dag later over heeft gesteld, zaten ook een aantal terechte vragen en opmerkingen. In verschillende vormen is dit de belangrijkste: hoe nu verder?

Daar heb ik natuurlijk over nagedacht. Al voordat ik het blog heb geschreven, maar nu, na die vragen, nog meer. Want het voldoet natuurlijk niet (meer) om alleen maar te signaleren en (een beetje) te mopperen.

Daarom zet ik hier uiteen welke oplossing ik zie. Het wordt geen opsomming van maatregelen, hoewel die verleiding heel groot is. Maar die valkuil omzeil ik. Omdat maatregelen stapelen op wetgeving op beleid op plannen op voornemens, niet langer nuttig is. In het Engels heet dat papering over the cracks. Wie vroeger wel eens iets van papier-maché heeft gemaakt, weet precies wat dat betekent.

In algemene zin gaat het mij hierom: de tamelijk plotselinge kentering in nationaal regeringsbeleid van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving, voor het eerst uitgesproken in de Troonrede van koning Willem-Alexander op 17 september 2013, heeft zeer ernstige gevolgen gehad. De regering heeft vanaf dat moment bewust aangestuurd op (zelf)redzaamheid van de Nederlanders. Met alle consequenties van dien. Schoolvoorbeelden daarvan zijn de Participatiewet (die uitwassen kennen we allemaal) en de Wmo 2015 (idem).

De bestaanszekerheid van een snel groeiend aantal huishoudens in Nederland is daarna steeds meer onder druk komen staan. De repercussies zijn glashelder nu de bom is gebarsten onder invloed van de inflatie en de energiecrisis. Honderdduizenden dreigen financieel en anderszins kopje onder te gaan.

Wat nog meer opvalt: de politiek reageert nauwelijks. Uitzonderingen daargelaten uiteraard. Het gros van de bezetters/bezitters van het pluche in Den Haag lijkt geen benul te hebben van het maatschappelijk drama dat zich dagelijks vlak voor hun neus afspeelt (maar kennelijk toch ver van hun bed). Ik heb het al vaker gezegd: losgezongen van de werkelijkheid.

Allerbelangrijkst is dit: wie staat of staan er op om de regie te nemen en het onderstaande in gang te zetten? Iemand met intrinsieke motivatie, met het hart op de juiste plek, iemand die met bezieling en inspiratie bereid is het maximaal haalbare te doen om dit voor elkaar te krijgen: Nederland weer leefbaar te maken (en dan heb ik niet over brede welvaart, maar breed welzijn), de inkomensongelijkheid te herstellen en de diepe, groeiende kloof te dichten.

De reflex is (natuurlijk) om deze opgave bij de overheid te leggen. Maar gezien de ingezette koers vanaf 2013 en de ‘prestaties’ tot nu toe, lijkt het me heilloos daar soelaas te zoeken. Bovendien is ‘de overheid’ een abstract begrip. Die organisatie an sich doet of laat niets. Het zijn de bewindslieden en bestuurders die het laten afweten. Zij geven niet thuis.

Even een paar dingen op een rijtje:

  1. In mijn blog Waar begint schuld? van augustus 2021 heb ik het over Ubuntu, de humanistische filosofie uit het zuidelijk deel van Afrika. De eenvoudigste vertaling daarvan is: ik ben omdat wij zijn. Dat vertaalt zich naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid, maar vooral ook naar zorg voor elkaar, in ieder opzicht. Een weefsel dat lief en leed deelt en niet straft of uitsluit, maar vanuit gemeenschappelijkheid een oplossing voor een vraagstuk formuleert.
  2. Er is meer dan genoeg geld in de wereld. Kijk naar Elon Musk. Hij heeft de elektrische auto definitief op de kaart gezet, daarvoor alle lof, maar geeft ook miljarden uit aan SpaceX, zijn escapistische idee om de mensheid naar Mars te sturen. Hij is niet de enige: Jeff Bezos (Amazon), Richard Branson (Virgin) fantaseren over een soortgelijke geldverslindende droom. In de Forbes Top Tien – waar Musk en Bezos ook in staan – vertegenwoordigen tien mensen op aarde het totale vermogen van 1.340 miljard dollar. Dat is 1,4 biljoen dollar. In Nederland zijn de bedragen volgens Quote minder bizar, maar net zo obsceen: de Top 50 van rijksten van ons land vertegenwoordigen een geschat vermogen van 69 miljard euro.
  3. Op dit moment draaien ondernemingen zoals Shell, Ahold Delhaize, Tata Steel, ASML, Heineken en Unilever perverse winsten. Ze profiteren maximaal van de COVID19 pandemie, de energiecrisis en inflatie. Deze zes bedrijven zijn op dit moment zo’n 520 miljard dollar waard. Ook energiebedrijf Eneco doet het goed: in 2021 boekten ze een nettowinst van 209 miljoen euro. Eneco noemde het ‘een solide resultaat in ongekende omstandigheden’ en deden, met deze wetenschap in het achterhoofd, recent een tamelijk potsierlijk voorstel.
  4. De Nederlandse banken kenden in 2020 een balanstotaal van 2.406 miljard euro. Dat is 2,4 biljoen euro. ABN AMRO boekte het tweede kwartaal van 2022 alleen al een winst van 475 miljoen euro. Rabobank boekte over het eerste halfjaar van 2022 een winst van 1,5 miljard euro.

Kortom: het geld klotst ook in Nederland tegen de plinten omhoog. De vraag is: waar gaat het naartoe?

Want op dit moment leven er meer dan een miljoen huishoudens  iedere dag weer met ontwrichtende zorgen: of ze hun energierekening volgende maand nog wel kunnen betalen, wanneer de deurwaarder hun inboedel gaat verkopen, of ze volgende week uit hun huis gezet worden vanwege huurachterstand, of ze hun kinderen ’s avonds wel een warme maaltijd kunnen voorzetten. Het contrast kan nauwelijks schrijnender. De problematiek is hartverscheurend en eigenlijk onverteerbaar.

De structurele armoede moet nu aangepakt worden. De stress die door het chronisch tekort ontstaat beheerst alles. Werk, gezondheid (mentaal en fysiek), scholing en relaties. Alles lijdt onder de voortdurende angst inclusief het langetermijndenken en probleemoplossend vermogen. Langdurige armoede moet nu aangepakt worden. De urgentie kan ik niet genoeg benadrukken.

Gelukkig zijn het problemen die in heel korte tijd opgelost kunnen worden wanneer de sterkste schouders vanuit de Ubuntu filosofie de zwaarste lasten gaan dragen. Iets dergelijks werd begin augustus gesuggereerd door VN secretaris-generaal António Guterres toen hij regeringen opriep ‘om deze buitensporige winsten te belasten en de middelen te gebruiken om de kwetsbaarsten te steunen in deze moeilijke tijden’. Hij zei ook: ‘Ik roep alle mensen op een duidelijke boodschap te sturen naar de fossielebrandstofindustrie en haar geldschieters, zijnde dat hun stuitende hebzucht de armsten en de kwetsbaarsten straft en ons enige gemeenschappelijke huis, de planeet, vernietigt’.

Mijn oproep is helder. Bedrijven en banken, beweeg! Belijd die ‘op duurzaamheid gerichte en sociaal inclusieve missie’ die jullie allemaal op je website zetten, in de praktijk. Geef die geadverteerde solidariteit vorm. Laat je hart spreken, niet alleen in je digitale etalage. Draag waarlijk en substantieel bij vanuit mededogen.

Creëer een Landelijk Fonds waaruit huishoudens kunnen putten. Maak het beroep erop gemakkelijk. Geen ingewikkelde procedures. Minimale bureaucratie. De criteria kunnen eenvoudig zijn. In feite zijn er twee categorieën:

  1. De huishoudens waar beslag op het inkomen ligt, die in een schuldenbewind of in een schuldregeling zitten (minnelijk of wettelijk), krijgen maandelijks een bedrag dat voldoende is om alle klappen van de energiecrisis en inflatie op te vangen. Het termijnbedrag van het oude energiecontract geldt als uitgangspunt en wordt vanuit het Landelijk Fonds aangevuld tot het nieuwe termijnbedrag. Het oude wekelijkse bedrag voor boodschappen wordt verdubbeld.
  2. Voor huishoudens waar (nog) geen beslag ligt, maar die al wel (intussen onhoudbare) aflosregelingen hebben getroffen en huishoudens die (nog) niet in een schuldenbewind of een schuldregeling zitten, gelden dezelfde inkomensgrenzen als voor sociale huurwoningen: voor een eenpersoonshuishouden tot 40.000 euro per jaar en voor een meerpersoonshuishouden tot 44.000 euro per jaar.

Deze categorie krijgt dezelfde aanvullingen: het termijnbedrag van het oude energiecontract geldt als uitgangspunt en het oude wekelijkse bedrag voor boodschappen wordt verdubbeld. Daarnaast krijgen schuldeisers de uitdrukkelijke opdracht de bestaande regelingen aan te passen tot aanvaardbaar niveau of mogelijk tijdelijk te stoppen met incasseren. Ook van hen wordt gevraagd hun sociale gezicht nu echt te laten zien.

Er geldt nog een voorbehoud: het betreft voor de tweede categorie een inkomensafhankelijke bijdrage vanuit het Landelijk Fonds. Huishoudens met een inkomen tot en met een Participatiewet uitkering ontvangen 100% aanvulling (alleenstaande (ouder) 16.229 euro bruto per jaar, gehuwden 20.560 euro bruto per jaar). Daarboven geldt: hoe hoger het inkomen, des te lager het percentage van de aanvulling.

Dit Landelijk Fonds blijft beschikbaar tot er een structurele oplossing is voor het desastreuze verlies van koopkracht. Op de vorm van die reparatie, kom ik zometeen terug. Dat daarnaast schuldhulpverlening in Nederland grondig herzien moet worden, heb ik al eerder uitgewerkt in mijn wetsvoorstel en het begeleidende artikel in Sociaal Bestek van maart 2021.

Dus bedrijven, toon dat jullie begrijpen dat die meer dan een miljoen huishouden er bovenop helpen, hen redden van de definitieve (financiële) ondergang, net zo goed jezelf redden is. Omdat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde weefsel. Handel uit vrijheid en liefde, niet uit dwang. Geïnspireerd door het levende besef dat ware inclusiviteit, dat Ubuntu, de oplossing is.

Maar niet alleen bedrijven en banken. Ook individueel. Sta op en handel. Vanuit je eigen professie. Niet om het systeem aan de kaak te stellen, maar ondersteun diegenen die het nodig hebben. Doe het maximaal haalbare. Zoek je professionele grenzen op en overschrijd ze waar nodig. Inspireer anderen. Zoek gelijkgestemden op. Trek samen verder en vorm allianties, vanuit het begrip dat de ramp aanstaande is en dat er nieuwe oplossingen gevonden moeten worden. Ieder dag weer. Voor en door ons allemaal.

Ten slotte: er zal vanuit de overheid wel degelijk een duurzame oplossing moeten komen. Er zal een sociaal minimum vastgesteld moeten worden, wat dan in de vorm van een basisinkomen kan worden uitgekeerd wanneer huishoudens (tijdelijk) niet in eigen inkomen kunnen voorzien. Een basisinkomen dat de kosten van sociale participatie ook meeneemt en niet alleen uitgaat van basisbehoeften.

Dat is noodzakelijk voor de lange termijn. Anders blijft de kloof bestaan. Die oplossing past overigens nog steeds in dezelfde Ubuntu gedachte. Want wat zou het toch mooi zijn als mensen die een basisinkomen hebben en niet langer (chronische) stress ervaren vanwege financiële problemen, tijd en energie hebben om hun bijdrage aan de samenleving, aan het collectief te leveren! Dat ze uit het donker komen en in het volle licht kunnen gaan staan. Ieder naar eigen vermogen. Dat breed welzijn een vanzelfsprekendheid in ons gezamenlijk huis is. Omdat we iedereen een menswaardig bestaan gunnen.

P.S.: ook hier kunnen bedrijven blijvend bijdragen aan het publieke welzijn. Een publiek private samenwerking ligt gezien de huidige ontwikkelingen zelfs voor de hand. Want waarom dat onderscheid in stand houden wanneer het besef van gemeenschappelijkheid tot in iedere vezel van het weefsel is doorgedrongen?

Onder de radar

1 Reactie

Er voltrekt zich een humanitaire ramp in Nederland. Een ramp die ongezien blijft voor velen. Omdat ze het niet kunnen zien, niet willen zien, of geen oplossing weten en daarom maar wegkijken. De torenhoge inflatie, exorbitante energietarieven en snel stijgende huurprijzen zorgen voor explosief oplopende betalingsproblemen en schulden. Niet alleen de minima, maar ook middeninkomens krijgen hun huishoudboekje niet meer sluitend. De ontoereikende pleisters zoals de energietoeslag vallen in het diepe zwarte gat van het chronisch tekort, het voldoen van vaste lasten loopt achterstand op en bestaande betalingsregelingen met schuldeisers kunnen niet meer worden nagekomen.

De grootste ellende ontstaat vooral bij mensen die in een traject schuldhulpverlening (minnelijk of wettelijk) of in een schuldenbewind zitten. Zij moeten van een minimaal bedrag rondkomen. Voor een een- of tweepersoonshuishouden is dat maximaal 50 euro per week. Daar zijn geen boodschappen en andere uitgaven meer van te doen. Dat betekent in de winter kou lijden onder dekens, maaltijden overslaan en nog meer beroep op voedselbanken. Laat staan dat er aan persoonlijke verzorging en medische uitgaven gedacht kan worden. De groep zorgmijders gaat zienderogen groeien.

Daarnaast zitten ook schuldhulpverleners, budgetbeheerders en bewindvoerders met de handen in het haar. Het bedrag dat zij beheren om maandelijks alle rekeningen uit te voldoen schiet intussen ernstig tekort. De enorme voorschotten energie kunnen niet meer worden betaald, opgebouwde buffers verdwijnen als sneeuw voor de zon en begrotingen komen diep in de rode cijfers. Ze vrezen de jaarafrekening en houden hun hart vast zodra er een onvoorziene rekening op de deurmat valt.

Aanvullende zorgverzekeringen, noodzakelijke abonnementen en verzekeringen worden opgezegd om te besparen waar besparen onverstandig en eigenlijk onmogelijk is. Bovendien wonen mensen met een inkomen op of net boven bijstandsniveau niet zelden in slecht geïsoleerde huizen. Sociale woningcorporaties investeren niet (meer) in huizen met (groot) achterstallig onderhoud. Dat maakt bezuinigen op energieverbruik ondoenlijk. Er wordt letterlijk voor de mussen gestookt.

Dit zijn geen incidenten. Dit is structureel. De indexering van het minimuminkomen valt in het niet bij de prijsstijgingen. Er wordt zelfs gesuggereerd een beroep te doen op bijzondere bijstand om het onheil op afstand te houden. Het wankele financieel evenwicht is verloren en het kaartenhuis stort in elkaar. De gevolgen zijn mensonterend: afsluiting van gas en elektra, beslag op inkomen of inboedel, huisontruiming, dakloosheid en bedelstaf. Iedere dag ontstaan er nieuwe schrijnende situaties. De noodklok wordt geluid. Maar niemand luistert.

Vergeet ook niet dat er in Nederland er 4 miljoen mensen onvoldoende digitaal vaardig zijn, dat er ruim 2,5 miljoen laaggeletterden zijn, dat er 1,1 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking zijn, dat er op jaarbasis 1,8 miljoen mensen worstelen met psychiatrische problematiek en dat er in Nederland ongeveer 2 miljoen mensen aan legale en illegale middelen verslaafd zijn. Deze groepen zijn in schuldhulpverlening en schuldenbewind oververtegenwoordigd, want bovengenoemde problematiek verhoogt het risico op schulden. Deze mensen kunnen hun problemen niet zelf oplossen of zien niet dat de oplossing (deels) bij henzelf ligt. Ze zitten immers niet voor niets in een schuldentraject. Leerbaarheid is minimaal, redzaamheid hoeven we niet eens meer over te praten.

Armoede in Nederland is een huizenhoog probleem. Problematische schulden rijzen de pan uit. Deze regering, die beweert dat we in een welvarend land leven, mag en kan deze beschamende ontwikkeling, dit maatschappelijk drama zonder weerga, niet langer negeren. Het is tijd voor actie. Nu.

Niet aangesloten

Op LinkedIn las ik een post over de inzet van ervaringsdeskundigen. Over de mate waarin gemeenten van hen gebruik (willen) maken, over mogelijk professionalisering en over een beroepsregistratie. Natuurlijk werd er op gereageerd. Hier en daar genuanceerd, maar vooral minder genuanceerd. Vrijwel iedere uitwisseling van meningen mondde uit in (verhulde) verwijten, het debiteren van persoonlijke stokpaardjes of gemopper en verontwaardiging. Vrijwel alles draaide om gelijk hebben en krijgen, niet meer om spreken over diverse standpunten.

Tendens

Dat zie ik veel vaker. Eigenlijk bijna altijd. En niet alleen op LinkedIn. Ook op Twitter vliegen de beschuldigingen binnen de kortste keren over en weer. Het onderwerp maakt niet uit: klimaat, vaccinatie, Zomergasten, schuldenindustrie, Sifan Hassan, gender, Steven Berghuis. Het weerhoudt me steeds meer om nog te reageren. Tijdens het schrijven van een reactie, hoor ik de tegenwerpingen al in mijn hoofd. Waarna ik het maar laat. Geen zin in de discussie. Ook niet goed, ik weet het. Maar de energie die het kost, is het me gewoon niet waard. Wanneer het luisterend oor zich niet toont, waarom dan blijven praten?

Want een normaal gesprek op sociale media lijkt vrijwel onmogelijk geworden. Polarisatie en genotzucht zijn troef. Militante presentatie en positionering is gemeengoed. Bijna iedereen verheft zijn of haar opvatting tot universele waarheid, tegenspraak wordt niet geduld. Er wordt niet meer geluisterd, er vindt geen zelfonderzoek plaats, er is geen ruimte voor een ander geluid. De drift om eigen visie te profileren mag door niemand gehinderd worden. Het extremisme van über-egocentrisme zonder weerga, dat iedere vorm van (schijnbare) kritiek nietsontziend verwerpt. Niet eens meer een suggestie van een moreel kompas.

Tegenargumenten worden genegeerd of op cynische dan wel sarcastische toon met de grond gelijk gemaakt. Zogenaamd humor, maar uiteindelijk denigrerend en respectloos. Die toon krijgt vaak wel veel bijval. Je wordt populair als je iemand schertsend onderuit kunt halen. Wat de gebruiker overtuigt dat hij of zij goed bezig is. Wat ervoor zorgt dat op een gegeven moment bijna geen enkele reactie nog neutraal is, maar vrijwel altijd gedrenkt in een vileine pen. Want ik ben toch leuk en gevat?

Het wordt ook direct persoonlijk. Er bestaat geen onderscheid meer tussen gespreksonderwerp en individu. Iedere redenatie die niet in het straatje past, wordt als persoonlijke aanval gezien en als zodanig behandeld. De bijl erin. Na enkele (weer)woorden vliegen kwalificaties als dom, gevoelloos, intimidatie, racisme en discriminatie in het rond. Om over het dreigen met geweld nog maar te zwijgen. Beschamend eigenlijk.

Onderstroom

Ik vind het echt verbazingwekkend dat er bijna niet meer op kalme toon met elkaar gesproken kan worden. We prevelen vooral voor eigen parochie in de echoput van ons eigen gelijk. Wat zijn we het toch met elkaar eens! Totdat er ineens een ander idee opduikt. Maar dat was niet de bedoeling. Dat kunnen we niet tolereren.

Wat gebeurt er nou eigenlijk? We denken anders over dingen. Daar is niks mis mee. Want we kunnen nog gewoon naar elkaar luisteren en met elkaar in gesprek gaan, in plaats van direct in vechtstand te schieten en met hand en tand onze eigen mening te verdedigen, schuilend achter de relatieve veiligheid van het toetsenbord. Maar dat gebeurt niet – het luisteren is een gepasseerd station.

Dat online geruzie draagt zelden iets bij. De verzuring, de agressieve stemmingmakerij, het korte lontje, de heimelijke gramschap – ze staan daadwerkelijke uitwisseling in de weg. Hoe omzichtig je ook formuleert, er is altijd nieuwe bewijslast die jouw ongelijk aantoont, waarna je onmiddellijk tot de categorie slecht en onbetrouwbaar en leugenachtig behoort. Het verwordt tot een polemiek die nergens toe leidt.

Dat ultieme goed/fout-systeem, die drang alleen in zwartwit te denken, spreken en handelen, lijkt onuitroeibaar. Het maakt ook veel kapot. Omdat er niet meer naar gezamenlijkheid wordt gezocht. Het is jij of ik. Wij of zij. Ik tegen de rest van de verachtelijke wereld. De neurose van het parallel universum waar alternatieve feiten en waanbeelden regeren.

We zien het ook in de politieke fragmentatie. De vele (splinter)partijen bestaan omdat iedere mening het ‘recht’ heeft verkondigd te worden, vindt men. Maar de versnippering helpt waarschijnlijk niemand. Mogelijk alleen het ego van degene die aan het woord is, met de vergaarde stemmen als mandaat.

In de wereld van schulden en armoede is het nauwelijks beter. De belangen teisteren iedere vorm van gesprek. Producten worden in de markt (!) gezet, onderzoeken stapelen zich op, bewindspersonen promoten wetgeving die door ambtenaren zonder enige voeling met de dagelijkse praktijk is geschreven. Iedereen pretendeert de wijsheid in pacht te hebben. Ons voorstel is het beste! Ons idee gaat alles oplossen. Een lobby die, gesteund door allerlei ‘belangrijke’ mensen, het zoveelste ei van Columbus presenteert. Subsidies worden opgestreken, maar het resultaat bedroevend. Alles is gericht op eigen slagen, op  de kleine bubbel waarin het allemaal klopt, losgezongen van de realiteit.

Ook hier neemt men elkaar op onsympathieke wijze de maat. Want jouw nummer één positie dient koste wat het kost behouden te worden. Instanties gaan rollebollend door de coulissen en over straat. Steken elkaar de loef af met nieuwe congressen, handleidingen en applicaties. Geen enkele samenwerking. Voor de bühne misschien. Maar het gesis achter de schermen, het gevecht om het voetlicht, wordt zonder genade gevoerd.

Kanteling

Er heerst veel onvrede. Woede. Onmacht. Strijd. Onbegrip. Wantrouwen. Er gebeuren allerlei dingen waar we geen controle over hebben. Terwijl we menen dat we het ‘recht’ hebben om over alles zeggenschap te hebben. Alles is maakbaar. Niets ligt buiten ons bereik. De wereld is van ons. Alles staat ten dienste van ons. Alles is van mij. Voor mij. Altijd.

Die grondgedachte. Die ieder besef van diepe verbinding met elkaar overschreeuwt. Die voortkomt uit de angst het leven niet te kunnen beheersen. Die het verzet voedt tegen overgave aan dat wat anders is dan wijzelf. Die introspectie voorkomt. Die alles laat stollen wat vloeibaar is. Die het duistere viert, terwijl het licht niets anders wil dan zijn.

Laten we aansluiting vinden. In onverwoestbare vriendelijkheid. Samen is zoveel aangenamer. Ook op sociale media.